| Hususiyet | Tarif |
|---|---|
| Çöl | Çoğu zaman yılda 2 mm’den (10 inç) azca yağış alan oldukca azca yağış alan bir kara bölgesi. |
| Kumul | Rüzgarın oluşturduğu kum tepeciği ya da sırtı. |
| Ufuk | Gök ile zeminin birleştiği çizgi. |
| Kum | Ufak, sert kaya parçacıklarından oluşan gevşek, granüler bir araç-gereç. |
| Yırtıcı tabiat | İnsanların yaşamadığı ya da ekmediği kara parçası. |
II. Kumul Türleri
Kumullar şekillerine nazaran üç ana türe ayrılır:
- Barchan kumulları
- Enine kumullar
- Parabolik kumullar
Barchan kumulları, tek bir yönden esen rüzgarlar tarafınca oluşan hilal şeklindeki kumullardır. Enine kumullar, uzun süreler süresince aynı yönden esen rüzgarlar tarafınca oluşan uzun, doğrusal kumullardır. Parabolik kumullar, iki yönden esen rüzgarlar tarafınca oluşan U şeklindeki kumullardır.
Bu üç ana tipe ayrıca, aşağıdakiler de dahil olmak suretiyle bir takım başka kumul tipi de vardır:
- Star kumulları
- Tümsekli kumullar
- Resif kumulları
- Çukur kumulları
Muayyen bir alanda bulunan kumul türü, rüzgar hızı, rüzgarın yönü, mevcut kum miktarı ve arazinin eğimi şeklinde bir takım faktöre bağlı olarak belirlenir.
III. Kumulların Oluşumu
Kum tepecikleri, rüzgarın bir tepe ya da kaya şeklinde bir engelle zorla izin verilmediği alanlarda kum biriktirmesiyle doğar. Kum, yığınlar halinde birikir ve rüzgar kumu yığınların üstünden savurmaya devam ederek kumullar oluşturur. Bir kum tepeciğinin şekli rüzgarın yönüne ve mevcut kum miktarına bağlıdır.
Üç ana kumul türü vardır:
- Barkan kumulları, tek yönden esen rüzgarların oluşturduğu hilal biçimli kumullardır.
- Enine kumullar, uzun zaman aynı yönden esen rüzgarların oluşturduğu uzun, çizgisel kumullardır.
- Star kumulları, birden fazla yönden esen rüzgarların oluşturduğu karmaşa kumullardır.
Kumullar boyutlarına nazaran de sınıflandırılabilir. Ufak kumullara ripple, orta büyüklükteki kumullara kumul ve büyük kumullara megadune denir.
IV. Kumulları Etkileyen Faktörler
Kumulları etkileyen faktörlerden bazıları şunlardır:
- Rüzgar hızı ve yönü
- Yağış
- Isı
- Nebat örtüsü
- Yerbilim
Rüzgar hızı ve yönü kumulları etkileyen en mühim faktörlerdir. Rüzgar kumun hareket etmesine yol açar ve rüzgarın yönü kumulların iyi mi oluşacağını belirler. Yağış da kumulları etkileyebilir, bundan dolayı kumun doygun hale gelmesine ve hareket etme olasılığının azalmasına niçin olabilir. Isı da bir rol oynayabilir, bundan dolayı daha yüksek sıcaklıklar kumun daha kuru hale gelmesine ve hareket etme olasılığının artmasına niçin olabilir. Nebat örtüsü kumulların dengelenmesine destek olabilirken, yerbilim mevcut kum çeşidini ve hareket etme biçimini etkileyebilir.
V. Kumulların Hareketi
Kum tepecikleri rüzgara reaksiyon olarak hareket eder. Rüzgar kum taneciklerini alır ve onları kumuldan uzağa taşıyarak rüzgar altı yönünde biriktirir. Bu işleme kum taşınması denir. Taşınan kum miktarı rüzgar hızına, kum taneciklerinin boyutuna ve kumulun eğimine bağlıdır.
Kumullar muhtelif şekillerde hareket edebilir. İleri, yanlara ya da hatta geriye doğru hareket edebilirler. Bir kumulun hareket etmiş olduğu doğrultu, hakim rüzgar yönü tarafınca belirlenir.
Kumulların hareketi çevredeki ortam üstünde mühim bir etkiye haiz olabilir. Kumullar yolları ve demiryollarını tıkayabilir, binalara zarar verebilir ve tarımsal faaliyetleri aksatabilir. Ek olarak insanoğlu ve hayvanlar için vehamet oluşturabilirler.
Kumulların hareketini denetim etmenin birçok yolu vardır. Bir yol, kumullara nebat dikmektir. Nebat örtüsü kumu sabitlemeye ve uçup gitmesini önlemeye destek sağlar. Kumul hareketini denetim etmenin bir öteki yolu da çitler ya da bariyerler inşa etmektir. Çitler rüzgarı engellemeye ve kumullara ulaşmasını önlemeye destek olabilir. Bariyerler ek olarak rüzgarı kumullardan uzaklaştırmak için de kullanılabilir.
Kumulların hareketi, bir takım faktörden etkilenen karmaşa bir süreçtir. Kumulların iyi mi hareket ettiğini anlayarak, onları daha iyi yönetebilir ve etraf üstündeki etkilerini azaltabiliriz.
Çöller, dünyanın oldukca azca yağış alan geniş, kuru bölgeleridir. Aşırı sıcaklıkları, seyrek nebat örtüsü ve yüzey suyunun olmamasıyla karakterize edilirler.
Çöller, Dünya’nın kara yüzeyinin ortalama üçte birini kaplar ve sıkıntılı koşullara ahenk elde etmiş muhtelif nebat ve hayvanlara ev sahipliği yapar.
Çöller, insanlara birçok yarar elde eden mühim ekosistemlerdir, bunlardan bazıları şunlardır:
- Hava kirliliğini azaltmak
- Su depolaması sağlanması
- Tarımı desteklemek
- Eğlence fırsatları sağlamak
VII. Kumulların Hayvanları
Kumullarda yaşayan hayvanlar çölün sıkıntılı koşullarına ahenk elde etmiştir. Aşırı sıcak ve soğukta hayatta kalabilmeleri ve oldukca kuru bir ortamda yemek ve su bulabilmeleri icap eder.
Kumullarda yaşayan hayvanlardan bazıları şunlardır:
- Kanguru fareleri ve çöl fareleri şeklinde çöl kemirgenleri
- Kertenkeleler ve yılanlar şeklinde çöl sürüngenleri
- Çöl kuşları, örnek olarak kum kuşları ve tarla kuşları
- Karıncalar ve akrepler şeklinde çöl böcekleri
- Çöl örümcekleri
Bu hayvanların tüm bunlar çölde hayatta kalmanın yollarını geliştirmiştir. Bazılarının geceleri sıcak kalmalarını elde eden kalınca kürkleri ya da tüyleri vardır ve bazılarının kumda süratli koşmalarına destek olan uzun bacakları vardır. Diğerlerinin çölde su depolamalarına ya da yemek bulmalarına imkan tanıdığı olan hususi adaptasyonları vardır.
Kumullardaki hayvanlar çöl ekosisteminin mühim bir parçasıdır. Besinlerin geri dönüştürülmesine destek olurlar ve öteki hayvanlar için yemek sağlarlar. Ek olarak kumulların uçup gitmesini önlemeye destek olurlar.
Bir dahaki sefere çöldeyken kum tepeciklerine yakından bakın. Bu sıkıntılı ortamı yuva olarak adlandıran hayvan sayısına şaşırabilirsiniz.
Kumulların Kullanımları
Kumullar muhtelif amaçlar için kullanılabilir, bunlar içinde şunlar yer alır:
- Rekreasyon: Kumullar yürüyüş, bisiklet, kamp ve öteki aleni hava aktiviteleri için popüler yerlerdir.
- Madencilik: Kumullar altın, gümüş ve bakır şeklinde kıymetli mineralleri içerebilir.
- İnşaat: Kumullar, yol ve bina inşaatı şeklinde inşaat projelerinde kum deposu olarak kullanılabilir.
- Su filtrasyonu: Kumullar suyun filtrelenmesine destek olarak içilebilir hale getirir.
- Aşınma kontrolü: Kumullar, su akışını yavaşlatarak erozyonu önlemeye destek olabilir.
Bu kullanımlara ayrıca, kumullar muhtelif nebat ve hayvanlar için bir hayat alanı da sağlayabilir. Ek olarak onları ziyaret eden insanoğlu için bir güzellik ve esin kaynağı da olabilirler.
IX. Kumulların Korunması
Kumullar, muhtelif nebat ve hayvanlar için hayat alanı sağlayarak naturel çevrenin mühim bir parçasıdır. Ek olarak kıyı şeritlerini erozyondan ve fırtınalardan korumaya destek olurlar. Sadece kumullar, geliştirme, arazi aracı kullanması ve iklim değişikliği şeklinde insan faaliyetlerine karşı da savunmasızdır.
Kumulların korunması birçok nedenden ötürü önemlidir. Birincisi, kumullar muhtelif nebat ve hayvanlar için hayat alanı sağlar. Birçok nebat ve hayvan türü kumlu ortamlarda yaşamaya adapte olmuştur ve kumullar yok edilirse hayatta kalamazlar. İkincisi, kumullar kıyı şeritlerini erozyondan ve fırtınalardan korumaya destek sağlar. Dalgalar sahile vurduğunda, kıyıdan kum taşırlar. Kumullar bir tampon rolü görerek dalgaları yavaşlatır ve oldukca fazla kum taşımalarını önler. Üçüncüsü, kumullar iklimi düzenlemeye destek sağlar. Gün süresince ısıyı emer ve geceleri özgür bırakarak sıcaklığın dengelenmesine destek sağlar.
Kumulları korumak için birçok yol vardır. Bir yol, onları gelişmeden korumaktır. Büyüme, kumulları binalar, yollar ve öteki altyapılarla örterek yok edebilir. Kumulları korumak için bir öteki yol da arazi dışı çalgı kullanımını sınırlamaktır. Arazi dışı araçlar, kumu sıkıştırarak ve çukurlar oluşturarak kumullara zarar verebilir. İklim değişikliği de kumullar için bir tehdittir. İklim değişikliği deniz seviyelerinin yükselmesine niçin oluyor, bu da kıyı şeritlerini aşındırıyor ve kumulları tehdit ediyor.
Kumulların korunması, çevreyi ve civarlarında yaşayan insanları korumak için önemlidir. Kumulları korumak için adımlar atarak, gelecek nesiller için kıymetli ekosistem hizmetleri sağlamaya devam etmelerini sağlamaya destek olabiliriz.
S: Kumullar nelerdir?
A: Kumullar, rüzgar tarafınca açılan kum yığınlarıdır. Çöllerde, kıyı bölgelerinde ve oldukca fazla rüzgar ve kumun olduğu öteki yerlerde bulunabilirler.
S: Kumullar iyi mi doğar?
A: Kum tepecikleri, rüzgarın kumu bir yüzeyin üstüne savurmasıyla doğar. Kum taneleri rüzgar tarafınca alınır ve göç eder. Rüzgar estikçe, kum taneleri birbirleriyle ve alttaki yüzeyle çarpışır. Bu, kum taneciklerinin ebat ve şekle nazaran sıralanmasına yol açar. Daha büyük kum taneleri rüzgar tarafınca daha minik kum taneciklerinden daha uzağa göç eder. Bu liste periyodu, karakteristik bir şekle haiz kum tepecikleri oluşturur.
S: Kumulları etkileyen faktörler nedir?
A: Kumulların büyüklüğü, şekli ve hareketi; rüzgar hızı, mevcut kum miktarı ve yüzeydeki nebat örtüsü şeklinde bir takım faktörden etkilenir.
0 Yorum